O nacionalnom srpskom stilu u novijoj crkvenoj arhitekturi

Godine 1906. raspisan je prvi konkurs za izgradnju Hrama sv. Save na Vračaru, u Beogradu. Konkurs je otvorio nova pitanja vezano za razvoj stila u srpskoj arhitekturi, a tim povodom pisali su Dimitrije T. Leko 1908. i Branko Tanazević 1909. godine. Teme oko kojih su se suprotstavljala mišljenja stručnjaka u periodu gotovo cele prve polovine XX veka bile su vezane za poštovanje arhitektonskog nasledja srpske arhitekture iz perioda srednjeg veka, zatim, za principe projektovanja gradjevine koji u sebi sadrže nacionalne elemente, te za način čitanja, tumačenja i primene ovih principa u arhitekturi. Oni arhitekti koji su bili isključivi u zalaganju za primenu istorijskih arhitektonskih uzora na celokupnom planu projektovanja, u svojoj težnji ka kristalizaciji srpskog nacionalnog stila i njegovoj primeni na sveobuhvatno područje arhitektonskog projektovanja, uključujući i profane objekte, izgubili su iz vida činjenicu da je poreklo tog stila bilo vezano isključivo za objekte sakralne arhitekture.
U periodu od početka pa do sredine prve dekade XX veka, dakle, srpski arhitekti u svojim projektima postepeno napuštaju do tada prisutnu bečku verziju neovizantijskog stila, koja je bila bliska njihovoj estetici zbog povezanosti ovog stila sa istorijskim nacionalnim arhitektonskim uzorima u Srbiji. Ova, bečka verzija neovizantijskog stila, u suštini je kompoziciono predstavljala neoromansku arhitekturalnu strukturu, na koju su pridodavani različiti vizantijski i ranohrišćanski citati. Umesto neovizantijskog stila, domaći arhitekti se sve više opredeljuju za strukturalne i dekorativne sklopove istorijskih srpskih graditeljskih uzora iz perioda srednjeg veka, koji su po njima predstavljali autentičan srpski arhitektonski izraz, odnosno, predstavljali su izvore srpskog nacionalnog stila.

Medju prvim primerima nacionalnog srpskog stila u arhitekturi bile su Crkva svetog Nikole u Trsteniku, koju je projektovao Dušan Živanović (1853-1937) iz 1903. i Crkva svetog Djordja na Oplencu, koju je projektovao Kosta J. Jovanović (1884-1934), nakon što je pobedio na konkursu, 1909. godine. Dušan Živanović se opredelio za nacionalnu varijantu stila obzirom na činjenicu da je studirao kod fon Hansena (Teofilus Edvard) u Beču vizantijsku arhitekturu, te da je najviše radio na projektima crkvenih gradjevina u srpsko- vizantijskom stilu, na kom polju je postigao i najviše uspeha. Crkva na Oplencu Jovanovića je, pak, projektovana da bude mauzolej dinastije Karadjordjević. Stilski značajan sakralni objekat izgradjen u srpskom nacionalnom stilu je još i Crkva svete Petke u Lapovu Jovana Stanojevića, iz 1907. godine.

Dobrotom S. Maldinija