Атанасије Поповић: „Свети Власије (Свети Влахо) бди над Дубровником”

Атанасије Поповић: „Свети Власије (Свети Влахо) бди над Дубровником”, уље на платну, из Музеја икона СПЦО у Дубровнику

Leskovac

Leskovac 1915-1918 Crkva Odzaklija

Manastir Vraćevšnica

Vraćevšnica

Takovska crkva

Zoran Mišković ČARNOJEVIĆEV KRST

                                           

 Zoran Mišković ČARNOJEVIĆEV KRST 

(1690. po predanju – 16.februara 1915. (rastavljen);1920.-1961.(nova lokacija);1961. (vraćen na staru lokaciju);2000. srušen)

Suvatovo je blago brežuljkasto uzvišenje uz dravsku obalu na mjestu starog rimskog dravskog mosta,koji je vjerovatno još u rimsko vrijeme služio kao pričuva za brijeg ili transport vojske.U Petrus Katanicus Dissertatio 1782. stoji „...malo iznad toga pristup je k Dravi vrlo prikladan,mjesto se zove Suvatovo.“Put odatle je vrojatno vodio kroz Darocz,Szolos,Keckend...Cesta je ova djelomično via ripensis,a djelomično via mediterranes. Ovaj prijelaz koristili su i krstaši u Prvom krstaškom ratu,koji je krenuo 1096. godine. Zapis to ovako opisuje: „...Gottfried Lotarinški i narod prolazeći Kraljevstvo Ugarsko stigli su do rijeke Drave,gdje  su naslagali mnogo drva i načinili pleter od mnogo pruća kako bi prešli rijeku.“ Uz ovaj citat postoje i istraživanja da je čak i čuveni turski sultan Sulejman Veličanstveni kada je išao u Mohačku bitku,rijeku Dravu baš prešao na ovome mjestu.Ove činjenice su dragocjene kako bi se razumjela bit mjesta i povijesnih okolnosti.Narodno predanje o prelasku rijeke Drave na Suvatovu kod Osijeka od seobe Srba 1690. sačuvao je i zabilježio Osejčanin Đeođe Gojković(1876.-1973.) :“Kada je stari Patrijarh sa svojom pratnjom prelazio ovim krajem, po velikoj vrućini svi ožedniše. Ali izvora vodu u ovim nizinskim krajevima nigdje.Samo najednom stade kao ukopan konj,na kojem je jašio stari Patrijarh i pođe malo niže...ka izvoru ledene vode.Pratnja Patrijarha podiže na tome mjestu drveni krst kako bi  i drugi znali za izvor vode...“Povijesno gledano poznato je učešće Patrijarha Arsenija III Čarnojevića na Crkveno-narodnom saboru u Beogradu 18.juna 1690. god.,kada je donijeta odluka o seobi,a idući sačuvani dokument o Patrijarhu je iz 17.novembra 1690. iz Kormorana.Da li je Patrijarh stvarno prešao Dravu na mjestu Suvatovu,danas možemo samo govoriti kroz ovo narodno predanje. Austrijski car Leopold uputio je poziv srpskom narodu 25. decembra 1691. god, „Communitati Rascianae inter Oszekinum et Budam degenti“ („Cjelini srpskog naroda koji se nalazi između Osijeka i Budima ...“). Patrijarh Čarnojević u pismu ruskom caru Petru Velikom ovako opisuje stanje: „A sada kada biste htjeli da raumete naš ovdašnji život,dan i noć bežeći sa svojim osirotelim narodom iz mesta u mesto kao lađa na pučini velikoga oseana,očekujući kada će zaći sunce i proći tamna i studena noć bede koja nas tlači. Kako nema nikoga ko bi nam pomogao svojim savetima i ko bi nas od muke oslobodio,to je i nama tuga udvostručena...“

Prvobitni drveni krst zamjeniše pravoslavni Srbi mramornim krstom i posvetiše ga velikomučenicima Makavejima. Teren oko krsta popravljen je i ozidan oko 1899. godine, a čak je i napravljen i plan za uređenje cijelog terena oko krsta i to od strane Koste Čutukovića. Krst je osvetio 14.aprila 1899. protojerej Filip Milošević, profesor bogoslovije u Reljevu kod Sarajeva. Naredbom vojnih vlasti 16. februara 1915. krst je rastavljen i prenesen u crkveno spremište,pošto se na tome mjestu nalazila i crta odbrane.Tada su posečene i dvije lipe koje su posađene oko 1770. godine, a posadio ih je ugledni Osječanin Paja Gavril Veselinović. U tome periodu je presušio u Čarnojevićev izvor. Krst je vraćen na svoje mjesto 1920. godine kada je voda ponovno potekla, ali malo dalje od originalne lokacije. Zahtjevom crkvenog odbora i inicjativnom tadašnjeg osječkog protojereja-stavrofora Lazara Miškovića (1914.-1994.) krst je vraćen 1961. godine na originalnu lokaciju i to iznad izvora vode.

Ikone na krstu (Raspeće Kristovo) oslikao je 1824. godine slikar Matej Nenadović. Nove ikone su postavljene 1920. i rad su nepoznatog slikara, vjerojatno s osječkog prostora. Ikone je 1961. godine obnovio osječki slikar Ljubomir Mitrović.Ikona je 1995. nađena skinuta i bačena u travu,ali je na kraju prenijeta u crkvenu opštinu.

OBIČAJI:

Od pamtivjeka su stari Osječani odlazili na Sv. mučenike Makaveje kod Čarnojevićevog krsta i to pješke kroz brojna polja zlaćane pšenice ,ispijali studenu vodu kraj izvora i prenosila priča o davnoj seobi i staroj Patrijarhu. Kod krsta su rado dolazili i stanovnici cijelog Osječkog polja (zato se i naziva Osječko-poljska eparhija) te Baranje. Da je krst bio cijenjen govori i činjenica da su se redovito i katolički hodočasnici koji su hodili u Aljmaš zaustavljali kraj krsta i napajali vodom.

I putopisci su 1990. godine ovjekovječili ovaj krst: „Stisnuto,kao u procepu,istočno od grada.Uz put, ali daleko od očiju.Pod drvetom,a bez sunca.Bez staze,dotrajale ograde.Prođe i doživi mnoga iskušenja,uđe u legendu,zaveštan u povesnici,spominjan u narodu...“

Posljednje bogosluženje kod krsta održano je 1998. godine. Stoljetne lipe iste godine su srušene. Krst je srušen 2000. godine.

Danas cijela lokacija koja govori kako su Srbi stigli u ove krajeve, zjapi tužna i prazna. Od krsta koji je stoljetan, ostala je samo polovica, dotrajala, a od ograde s krstovima samo par stupaca. Okolni vlasnici zemljišta koji su izgradili kuće ne priznaju važnost ovog spomenika tako da su se uselili na parcelu koja je crkvena i obzidali ono što su prisvojili.

 Izvor sa stoljetnom vodom presušio je u Prvom svjetskom ratu i potekao 1918.,presušio je u Drugom svjetskom ratu i potekao 1946. i presušio je 1991. godine i nije potekao do danas...

OBIČAJI SRBA IZ OSIJEKA

Običaj sve do sredine 20. stoljeća koji je na žalost zamro je i svećenje đurđica na Đurđevdan. U porti crkve nalazile su se dvije velike rundele sa đurđicama ,koje bi se svetila ne Jutrenje i dijelile na službi. Ovaj običaj za pravoslavne Srbe u Osijeku nije bio ustaljen. Vjeruje se da je stigao sa Cincarima,koji su kao vrsni trgovci dolazili u Osijek i ondje se u „Donjgradskoj varoši“ i nastanjivali. Neki sumnjaju da je običaj vezan i uz srušenu pravoslavnu kapelu sv. Georgija koja se nalazila u današnjoj osječkoj Tvrđi (tvrđavi),a bila je namijenjena svim pravoslavnim vojnicima. Da li je netko od njih ovaj običaj donio iz svog kraja,na žalost danas se ne zna.

Đurđevdan je mnogim Srbima značio i odlazak u tako zvani „Osječki pakao“. To je dio odmah pokraj rijeke Drave uz obalu, ali podno groblja. Tako da je narod vjerovao kako su njihovi pokojnici u raju, a oni silaze na proslavu u pakao. S tog brdovitog dijela groblja vodile su i stepenice, a uz rijeku je postojao i restoran sve do 1920.-tih , koji se zvao U paklu, a bio je poznat po čuvenoj janjetini. Ovaj običaj je prerastao na kraju u tkz. Đurđevski uranak, a zadnji je održan u svojoj punoj veličini 1990. godine. Danas se na tome mjestu nalazi sjedište riječne mornarice.

U Osijeku je bila i velika grčka kolonija.Bili su također dobri i bogati trgovci, ali i nezadovoljni činjenicom da bi se morali udružiti s drugim pravoslavnim življem. Tadašnja crkva podignuta 1743. godine (srušena 1942. godine),bila je namijenjena svim pravoslavnim vjernicima.Tada Grci podižu u crkvenoj porti malu drvenu kapelicu te dovode svoja dva sveštenika.Danas nema niti jednog Grka,ali je običaj bio sve do 80-ih da se na Uskrs čita Jevanđelje na grčkom.

Od svih mjesta u Hrvatskoj naseljenim Srbima samo u Osijeku postoji običaj svećenja karamfila za Veliku Gospojinu.Ovaj običaj se također pripisuje Cincarima,za koje se pak zna da su jako poštovali Majku Božiju,ali putujući i ka jugu Balkanu,vjerojatno su ovo cveće donijeli tako i do Osijeka.Ovaj običaj seže od 1718. godine kada je Nikanor Melantijević,vladika Osječko-poljski spomenuo „osvetismo karamfile“.Vladika je te godine pokrenuo rušenje stare crkvene od pletera i gradnju zidane pa je vjerojatno koristio karamfile kao način skupljanja priloga.Inače crkva koja nastaje nakon te od pletera je tek druga i prije ove 1743. koja je podignuta u velebnom barokom stilu.Da su Osječani bili iznimno bogati govori i podatak da je svaka trgovačka kuća dala po nekoliko svojih venecijanski dukata da se stave u materijal od kojega se pravila crkvena kupola.Vladika Melantijević u Osijek je stigao iz Mađarske i to bježeći za vrijeme Rakocijevog ustanka te došavši u Osijek,uz gradnju crkve pokreće i inicjativu otvaranja škole koja je radila sve do 1930-ih.I danas se prodaju karamfili.Crvene kupuju oni koji imaju živu majku,a bijele oni kojima je majka preminula.

Osijek je do 1941. bio poznat i po glasovitom Srpskom domu i to u zgradu u centru Donjem grada, a i tada rijetkim katnicama.Običaj je bio da se nakon preskakivanja vatre kod Zavjetno krsta,odlazi na program i proslavu u dom.Tako da zadnji puta 1941. godine Srpsko pjevačko društvo Gusle nakon običaja,organizira i kulturno veče u domu,a programu su prisustvovali i članovi NDH(možda zato niti jedan član Osječokg ogranka NDH se nije usudio srušiti staru crkvu,nego su ju rušili vojnici iz Požege).Dom je bio uređen kao mjesto kulturnog i elitnog događanja,s velikom pozornicom te čak i restoranom.Srušen je 14.6.1944. prilikom engleskog bombardiranja Osijeka,kada je stradao cijeli Donji grad.

Srbi iz okolice Osijeka,danas samo u Osijeku,sačuvali su i predanje u nazivu par sela.Kada su Slaveni došli na ove prostore sa svojom kulturom i običajima,nisu odmah htjeli i prijeći na hrišćanstvo.Pošto su se jasno usprotivili,crkva do tada još jedna,prijetila im je osvetom.Tada je narod poznat kao Bobe rekao: „Bobe trpe pače vere.“ Prihvativši hrišćanstvo,zaboravili su svoje običaje,ali je ta uzrečica prešla u nazive sela Bobota,Trpinja,Pačetin i Vera.

Vrbica je jedan od najljepših blagdana koji pravoslavnim Srbima znači početak novog ciklusa ,tj. početak proljeća.Uvijek je 7 dana prije Uskrsa.Simbolizira Isusov ulazak u Jerusalim,tada kao grad ne hrišćana.Narod je Isusa dočekao s maslinovim i palminim grančicama,a kako kod nas njih nema,prihvaćena je vrba.Na Vrbicu se vrba nosi 3 puta oko crkve,a zatim se ponovno narod vraća u crkvu i grančice se posvete te onda dijele narodu,koji ih nosi kućama.Također,Vrbica je prihvaćena i kao tkz. dječiji praznik.Djeci se stavljaju zvnoca koja simboliziraju Hristovu pobjedu.U Čepinu,selu pokraj Osijeka,postojao je i običaj obavezne male priredbe za djecu,baš zbog simbolike cijelog praznika.Također se djecu uvijek udaralo po leđima i govorilo „Rasti ko vrba.“

Mladi Uskrs je također običaj koji postoji samo u Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi.Osječki je običaj da je uvijek tri dana nakon Uskrsa.Tada se nose ofarbana jaja na grobove predaka,a sveštenik prelijeva svaki grob s crnim vinom te napravi kao krst na tome grobu i održi molitvu za pokoj duše pokojnika.Također su se obojana jaja simbolično stavljala i na stepenice krsta na groblju i za pokoj duše svih kojima se grob ne zna.Vrijeme Mladog Uskrsa već varira od mjesta do mjesta.U Čepinu,selu pokraj Osijeka,od 50-tih se grobovi prelijevaju uvijek u nedjelju nakon Uskrsa,a običaj je bio da se ide litijom(svečana povorka iz crkve) do groblja gdje se onda običaj uvijek održavao.

Đurđevdan je najomiljenija slava.Simbolizira proljeće i opće veselje u svem življu.Običaj je da se svi ukućani umiju u rano jutro u „lavoru“(limenoj posudi) u kojega je stavljena studen voda te ružine latice.Običaj znači da bi tim umivanjem svi bili u novom proljetnom ciklusu zdravi.Isto postoji i za Božić(7.1.) kada se pogotovo djeca umivaju u vodi u kojoj je rumena jabuka,a uvijek se govori „Zdrav i rumen kao jabuka.“

Najvažniji događaj za svaku srpsku porodicu je Slava.To je svetac zaštitnik kojega je neka porodica uzela da ih štiti kada su prešli na hrišćanstvo.Javlja se samo u ovoj pravoslavnoj crkvi i niti više u jednoj.Slava ne mora biti samo porodična,naravno one su bile i zanatlijske i crkvene i stranačke pa čak i gradske.Na Slavu se uvijek okupi cijela porodica u kući najstarijeg člana porodice,a kada on to više ne može,Slava se prenosi na slijedećeg muškog člana(obavezno muškog).Svaka porodica mora imati ikonu svetca zaštitnika i sprema se koljivo(kuhano žito začinjeno orasima,muškatnim orašćićem i šećerom).Također sveštenik dolazi nakon Slave ili prije te sveti „svečarsku vodicu“ te čita molitvu za spasenje svih ukućana.Najčešće Slave su sveti Nikola i Đurđevdan.

Kako je za cijelu Slavoniju žito izuzetno bitno,9. maja tj. na dan sv. Marka-Markovdan svetilo se žito.Tada je iz crkve hodila litija do najbližeg polja i svetila bi se pšenica.Kako se Osijek strašno brzo širio,tako su i polja iz okolice nestajala.Do 1940. redovno se svetilo žito na Ledinama,dijelu Osijeka koji je dobio naziv po ledini-livadi.Danas  ni tu više nema žita.Okolica Osijeka i danas čuva taj običaj.

Na Petrovo se uvijek svete jabuke.Običaj je bio da sve žene kojima je umrlo dijete do samog Petrova ne smiju probati niti jednu jabuku.Kako su jabuke omiljeno voće naroda,a pošto ih praktički puno ljudi nije jelo do Petrova,dobile su naziv petrovače.Danas je to čak i naziv sorte slatkih jabuka.

Na Preobraženje se sveti grožbe.Također se nije jelo do samog blagdana,ali nije bilo tako striktno kao za Petrovo.

Arsenije III Čarnojević

Antimins Arsenija III Čarnojeviča 1633-1706...

Arhiepiskop Danilo II (1324 – 1337)

Mitropolit Mihailo

Arilje

Smederevo

Gračanica

Đoko Slijepčević: Popovi i radikali

Popovi i radikali

Iako Svetozar Marković nije bio neki oštar bojovnik protiv sveštenstva, njegove ideje veoma su negativno uticale ne samo na mase, za koje se on borio, i na inteligenciju, nego čak i na jedan deo sveštenstva, koje je odlazilo u Radikalnu stranku. Već 1871. godine, 23. jula, žalio se mitropolit Mihailo ministru prosvete „na pojave koje se opažaju kod mnogo mladih ljudi". Mitropolit je tražio da se zavedu strožije mere protiv „hulitelja" i da vlasti više paze „na agente, koji rasprostiru po narodu ateističke misli u cilju da proizvedu rastrojstvo".

Pristalica ideja Svetozara Markovića bilo je i među sveštenstvom. U društvu ljudi, koji su pomagali da se nabavi štamparija, u kojoj je štampano „Jedinstvo" pod uredništvom Svetozara Markovića, bio je i prota Jovan Jovanović, rektor Bogoslovije. Na listi radikalnih odbornika, koji su izabrani u Kragujevcu 15. februara 1876, bio je i sveštenik Miloje Barjaktarović, koji je bio tast socijaliste Maša Kojića. Među streljanim radikalnim prvacima bio je i sveštenik Marinko Ivković, koji je primao na sebe krivice mlađih optuženika samo da bi se oni mogli spasti od streljanja. U Paraćinu je, 1875. godine, đakon Zaka Arsenijević bio skupljač pretplatnika na „Oslobođenje". Jovan Skerlić veli da „iz Beogradske Bogoslovije još za života Markovićeva, izlaze čitave generacije mladih popova, koji će s učiteljima biti apostoli radikalizma po selima, osnivači buduće Radikalne stranke u Srbiji".

 Pesničku dušu Milice Stojadinović-Srpkinje veoma su zabrinjavali ovi talasi bezbožja, koji su se širili Srbijom. Nalazeći se u Beogradu ona je sve ovo neposredno posmatrala i, 10. januara 1876, pisala Germanu Anđeliću: Srbiju ljubim i sad kao zemlju carevine naše, kao majku našu; no po svemu volela bih da nisam ovde. Jer onako kako ja za budućnost srbsku, za veru i crkvu osećam, nije nikakva sreća živeti, gde se vera oberučke ruši i neće se zemlji kruna već budi Bog s nama šta. Kaže se: Mi rušimo sve postojeće, mi nećemo crkvu, nećemo vladu, nećemo činovnike, mi ovo sve rušimo i oćemo novo na tim razvalinama da stvorimo" (Aleksa Ivić: Arhivska građa o jugoslovenskim književnim i kulturnim radnicima, knj. IV, 1723-1887, Beograd 1935, str. 411-412).

Mnogo radikalniji od Svetozara Markovića, u odnosu na Crkvu i na sveštenstvo, bio je Vaso Pelagić. Ovaj čudni, često veoma neuravnoteženi čovek, koji je ranije imao velikih zasluga za Crkvu, postao je vremenom oštar bogoborac. Natrunjen socijalističkim idejama, bez obrazovanja koje je imao Svetozar Marković i bez Markoviću urođene mekote, Pelagić je bio mnogo više buntovnik nego propovednik jednoga pogleda na svet i život. Još u maju 1869. Pelagijć je pisao Antoniju Hadžiću, da je gotov da se žrtvuje za narodne stvari. „Pa time se", veli on, „dičim, samo da mi je viđeti da moja draga Bogoslovija napreduje."

Kada se izvrgnuo u socijalistu, Pelagić je jurišao na Crkvu, nasrnuo na njezino učenje i jerarhiju, kojoj je jedno vreme i sam pripadao i tražio da se od Crkve oduzme sve što je imala. On zahteva da nagrada sveštenicima „bude ona milostinja koju im bude sam narod darovao" i da se manastiri ukinu, a „ako carstvo mraka i sebičnosti hoće da održava još za koje vreme čin kaluđerski", onda on predlaže ceo niz reformi, koje nisu značile ništa drugo nego puno uništenje i manastira i kaluđera. Pelagić, koji je i sam stvorio i rukovodio jednu Bogosloviju, sada predlaže „da se bogoslovske i učiteljske škole spoje ujedno i prenesu na neko veliko državno, manastirsko ili opštinsko imanje, gde će svi ti pripravnici za narodne učitelje i sveštenike izučavati sve ono što treba seoskom narodu.

Poznata su imena nekih sveštenika koji su, u raznim godinama, bili članovi Narodne skupštine, gde su javno istupali protiv Crkve. U narodnoj' skupštini, izabranoj 6. avgusta 1871, sveštenik Kosta Popović je tražio punu slobodu štampe. Vaso Pelagić je bio među onima koji su potpisali proglas prve, socijalističke, političke grupe, koja se javila 12. avgusta 1871. godine. Jedan od potpisnika ovoga proglasa, Jevrem Marković, brat Svetozara Markovića, tražio je da se manastirska dobra predaju narodu, a manastiri pretvore u crkve. Na manastirskom dobru trebalo je podignuti zemljoradničke i zanatske škole, a ostaviti samo šest manastira da u njima žive kaluđeri. Ovaj je predlog, kasnije, ponovio Veljko Jakovljević sa 16 poslanika. Jovan Bošković. predlagao je, 19. decembra 1875, da se crkve proglase za svojinu naroda i crkvene opštine i da te opštine raspolažu crkvenim novcem i prihodima76. List „Staro oslobođenje" napadao je veru i dinastiju. I u aferu „crvenog barjaka" u Kragujevcu bili su umešani sveštenici, a među streljanima zbog „Topolske bune" bio je i sveštenik Panta Popović iz Azanje. Istaknuti radikali-sveštenici bili su i Nikola Krupežević i Marko Bogdanović. Sveštenik Marinko Ivković, koji je streljan na Kraljevici zbog Timočke bune, tražio je da se ukinu Duhovni sudovi, a bračne sporove da sude Okružni sudovi pod predsedništvom okružnog prote ili jednog sveštenika77. Veljko Jakovljević i Marko Bogdanović tražili su, 25. januara 1881, da se kaluđerski red ukine, da se manastiri pretvore u crkve i da se manastirske parohije predaju sveštenicima. Istorijske manastire trebalo je da čuva država, a dosadašnjim kaluđerima da se obezbedi izdržavanje do kraja života iz manastirskih prihoda. Kaluđerski podmladak ne bi bio dozvoljen.

 Đoko Slijepčević

Manastir Draca 1915

Smederevo

Gde su sve sahranjeni crkveni velikodostojnici

Osnivač Srpske crkve i njen prvi arhiepiskop, Sveti Sava je prenet iz Trnova i položen u manastir Mileševu, gde neće biti sahranjen nijedan arhijerej u redovnim prilikama, jer je to vladarska zadužbina.

Arhiepiskop Joanikije (1272-1276; 1279), pošto je posle državnog udara (1276) napustio tron, biće sahranjen u manastiru Sopoćanima, zadužbini njegovog dobrotvora, kralja Uroša I (1243-1276; 1277).

Arhiepiskop Jevstatije I (1279-1286) pripremio je za sebe grob u središtu arhiepiskopije, manastiru Žiči, iako on po planu svojih osnivača nije predviđen za sahranjivanje. Još od Svetog Save, namera je da se na žičkom metohu u Peći podigne hram Svetih Apostola, gde će biti sahranjen najveći broj poglavara.

Patrijarh Arsenije Čarnojević je nakon smrti u Beču prenet i sahranjen u manastir Krušedol koji za oblasti severno od Save ima u tom pogledu značaj Nemanjine Studenice jer tu su grobovi svete kuće Brankovića kao jedinih izdanaka poslednje vladarske porodice i osnivača ovog manastira. Patrijarh je položen u grob Vladike Maksima. Na putu od Sent Andreje, kao prvog crkvenog centra, do ustanovljenja Karlovačke Mitropolije, obavezno se „prolazi“ kroz manastir Krušedol. Tu se sklanjao i patrijarh posle pobune (1703), održavani sabori, a potom sahranjivani poglavari. Tokom prenosa od Beča do Krušedola, Patrijarhovo telo prošlo je i kroz Sent Andreju.

Za vreme boravka u Beču po crkvenim-narodnim poslovima tu je umro i patrijarhov naslednik Isaije Đaković. I on je sahranjen u manastiru Krušedolu. Nagla i neočekivana smrt u prestonici prva dva poglavara Karlovačke Mitropolije nije mogla proteći nezapaženo i ne dati povoda različitim tumačenjima i slutnjama.

To je bio razlog da se prilikom izbora Sofronija Podgoričanina (1710/11) za karlovačkog mitropolita na Saboru u manastiru Krušedolu izborni narodno-crkveni sabor obrati caru sa molbom da od novoizabranog mitropolita ne traži dolazak u Beč radi potvrde pod izgovorom velikih putnih troškova i zbog toga što se to ne protivi privilegijama koje ne predviđaju lični odlazak novoizabranog mitropolita vladaru radi potvrde“. Inače, Sofronije je na tronu ostao samo dve godine. Umro je mlad u 43. godini i prvi je poglavar koji je umro i sahranjen u Sremskim Karlovcima.

Stefan Metohijac

Administrator Karlovačke Mitropolije, Stefan Metohijac je umro u Karlovcima. „Nerazumljivo je zašto je mrtvo telo Stefana Metohijca iz Karlovaca preneseno u manastir Veliku Remetu i tamo sahranjeno, a ne u njegovu raniju zvaničnu episkopsku rezidenciju, manastiru Vrdnik ili u manastiru Krušedol, gde su već bile sahranjene prve crkvene starešine, patrijarh Arsenije i mitropolit Isaije Đaković“.

Već naslednik Sofronija Podgoričanina Vikentije Popović-Hadžilavić još uvek održava vezu Karlovaca, gde je umro, i manastira Krušedola, gde je sahranjen. U manastiru Krušedol je naknadno „položen“ i sledeći Karlovački Mitropolit, ovde već često pomenuti Mojsije Petrović, pošto je posle smrti u Beogradu tu bio i sahranjen, a onda je po svršetku austrijsko-turskog rata (1739) prenet u Krušedol.

U Beogradu umire i naslednik Mitropolita Mojsija, Vićentije Jovanović (1731-1737) i tu je i sahranjen. Tek 1749. prenet je u manastir Rakovac.

Jerarsima sahranjenim u slavnom manastiru Krušedolu pribrojan je i patrijarh Arsenije IV Šakabenta, koji umire u Karlovcima 1748.

Karlovačkog Mitropolita Isaiju Antonovića (1748/9) sa Patrijarhom Arsenijem i Mitropolitom Isaijom Đakovićem vezuje to što samo posle nekoliko meseci stolovanja umire u Beču ali za razliku od njih sahranjen je u katedralnoj crkvi Sv. velikomučenika Dimitrija u Budimu, verovatno stoga što je tu bio i rođen, pojava koja u ponašanju crkvenih ličnosti čini izuzetak.

Značajan i zaslužni Pavle Nenadović (1749/68) umire u sedištu mitropolije i sahranjen je u Sabornoj crkvi koja je njegova zadužbina „pogreben... v sozdanom ot nego sobornom hramje svjatago oca Nikolaja 1768-go ljeta“.

Jovan Georgijević (1769/73) umire u sedištu mitropolije Karlovcima, ali je pribrojan onim koji su svoje počivalište dobili u manastiru Krušedolu, i pored lične želje da bude sahranjen u Grgetegu.

Vikentije Jovanović - Vidak (1773-1780) umire na patrijaraškom imanju u Dalju gde je još u vreme patrijarha Arsenija Čarnojevića planirano ustanovljenje sedišta buduće crkvene organizacije. Mitropolit Vikentije je tu i sahranjen u hramu sv. velikomučenika Dimitrija.

Mojsije Putnik

Mitropolit Mojsije Putnik (1781-1790) je jedini od poglavara Karlovačke Mitropolije sahranjen u Sent Andreji na sredini Saborne svetouspenjske crkve. Pre dolaska na čelo Karlovačke mitropolije, upravljao je bačkom, a potom i temišvarskom eparhijom, kao prvom po ugledu iza karlovačkog mitropolita. To je jedan od retkih arhijereja koji je završio Kijevsku duhovnu akademiju, ali pri ustrojenju svoje škole u Temišvaru, opredeljuje se za zapadni način ustrojstva. I on, kao i Patrijarh Arsenije, mitropoliti Isaije Đaković i Isaije Antonović, umire u Beču. I njegova smrt dešava se onda kad je trebalo rešavati važna pitanja srpskog naroda kao što je uzakonjenje srpskih narodnih privilegija, učešće Srba u građanskim pravima kao i dozvola za saziv crkveno-narodnih sabora. Uz to, tad je u toku i poslednji austrijsko-turski rat. Srbi južno od Save tad su u rat ušli kao saveznici Austrije, sa velikim očekivanjima, i podneli ogromne žrtve, kako ljudske, tako i materijalne. Tad je razoreno mnogo hramova. Mitropolit je bio nemi svedok i nije mogao da pomogne svojim sunarodnicima koji mu se obraćaju za pomoć, bar savetom. U toj godini je i umro. Opelo u Sent Andreji služio je tadašnji budimski Episkop Stefan Stratimirović, kao „domaćin“ skupa, kad se nije znalo da će on biti i naslednik počivšeg Mitropolita Putnika. 

Tri naslednika Mitropolita Pavla Nenadovića su sahranjena van Sremskih Karlovaca, a onda je u njegovoj zadužbini, sabornom hramu u Karlovcima, sahranjen je još jedan veliki poglavar Karlovačke Mitropolije, Stefan Stratimirović (1790-1836). Iako nisu živeli u isto vreme na učvršćenju položaja srpskog naroda, radili su na isti način odlučno kao da su bili najbliži saradnici. Spojilo ih je i zajedničko počivalište. Četiri godine kasnije tu se našao i Stefan Stanković (1737-1741) a potom i prvi Patrijarh Josif Rajačić (1842-1861). To se može reći i za drugog karlovačkog Patrijarha Samuila Maširevića (1864-1870).

Patrijarh Prokopije Ivačković (1874-1879; 1881) nije mogao umreti u sedištu mitropolije, Karlovcima, jer se povukao sa trona koji nije popunjavan do njegove smrti. Umro je u Beloj Crkvi a zatim je prenet u Karlovce i sahranjen u Sabornoj Crkvi, gde je najveći broj jeraraha Karlovačke mitropolije. Tu se našao i njegov naslednik German Anđelić (1882-1888).

Ne iznenađuje što veliki graditelj i čovek koji je dao savremeni izgled Sremskim Karlovcima na razmeđu 19. i 20. veka patrijarh Georgije Branković gradi i hram gde će biti sahranjen. To je Gornja crkva sv. Vavedenja u Sremskim Karlovcima. Pored njega, dobiće tu svoj pokoj i poslednji poglavar Karlov ačke Mitropolije, mučenički postradali Patrijarh Lukijan Bogdanović (1908-1913), čija je smrt nagovestila godine teških i krvavih raspleta kasnije nazvanih Prvi svetski rat.

Crkvu u Topoli

Drugi znaèajan konkurs raspisan je još krajem 1903. godine za crkvu u Topoli, zadužbinu kralja Petra II. I ovde je pro-gramom bio uslovljen srpsko-vizantijski stil, a u ocenjivaè-kom sudu su bili: arhitekta Mihajlo Valtroviæ, arhitekta Andra Stevanoviæ i arhitekta Dragutin Ðorðeviæ. Od 18 skica na ovom konkursu poznate su samo neke: arhitekte Nikole Nes-toroviæa (I nagrada); Vlade Popoviæa (II nagrada); Dušana Živanoviæa (III nagrada); Jelisavete Naèiæ (otkup); Milorada Ruvidiæa i Pere Popoviæa (otkup). Poznato je takoðe da su na konkursu uèestvovali i S. Ivaèkoviæ i D. T. Leko. Ovaj konkurs je dao povoda žuènoj polemici izmeðu arhitekte D. T. Leka i èlana ocenjivaèkog suda Andre Stevanoviæa. Arhitekta Leko kritikuje uglavnom sam program i uslov pri-mene srpsko-vizantijskog stila èime su konkurenti bili "u punoj meri sputani u svojim slobodnijim koncepcijama". Po mišljenju arhitekte Leka, nagraðene skice su ili kopije starih srpskih crkvenih graðevina, ili se, ako su nešto preraðene, uglavnom svojim motivima oslanjaju na graðevine perioda srpskog graðevinarstva iz doba kneza Lazara. D. T. Leko dalje primeæuje: "... ocenjivaèki sud nije shvatio da treba moderno srpsko crkveno graðevinarstvo da stoji više od srednjevekovnog, kao nastavak ovoga ..."  Izgleda da je ideja vodilja u koncepciji moderne srpske crkvene arhitekture arhitekte D. T. Leka bila u stvaranju preglednog unutrašnjeg prostora po primeru Aja Sofije u Carigradu, ali ujedno i slik-ovitog spoljnjeg efekta starih srpskih zadužbina, što smatra da se savremenim tehnièkim moguænostima može ostvariti. Verovatno je u tome smislu D. T. Leko pokušao da reši skice za crkvu u Topoli, ali nam njegovi radovi nisu poznati. Nje-gov jedini poznat rad u ovom stilu je kapela Æele-kule, koju je projektovao 1902. godine, a koja je suviše mala da bi nam mogla dati i približnu ideju njegovih predloga za crkvu u To-poli ili za Hram sv. Save. Mi smo veæ upoznali ideološke koncepcije M. Valtroviæa i A. Stevanoviæa za evoluciju stare crkvene arhitekture, koje su se osnivale na mnogo jaèoj povezanosti sa srednjevekovnim ugledima, pa otud i pro-gramski zahtev za crkvu u Topoli. U svome odgovoru na kritiku D. T. Leka, A. Stevanoviæ podvlaèi da skica Lekova na ovom konkursu "ne nosi obeležje stare srpske crkvene arhitekture", a u dugom nauènom razlaganju suštine srpske crkvene arhitekture, i u njenom razvoju, pored ostalog piše: "… i baš u tome, da uzgred i ovo kažem, što je jedan konku-rent, u svojoj skici ovaj motiv sa Graèanice (uzdizanje srednjeg kubeta na 4 poluoblièasta svoda) sa razumevanjem primenio na sasvim razraðenu osnovicu crkve, prema su-vremenim prilikama, i leži razlog što je ta skica dobila prvu nagradu i to utoliko pre što je taj projektant ovaj motiv drugog perioda, vešto doveo u sklad sa motivima treæeg pe-rioda (razvoja srednjevekovne srpske arhitekture) kojima je organski sklop glavnih zidnih masa i apsida jaèe markiran …"  Pitanje stava A. Stevanoviæa, možda je danas za diskusiju ali s kraja prošlog i poèetkom ovog veka, on je pozitivno tumaèen od veæine srpskih srhitekata.
U vezi sa ovim konkursom za crkvu u Topoli i arhitekta Branko Tanazeviæ piše u Tehnièkom listu: " Izložba skica za topolsku crkvu za koju se konkursom naroèito tražilo da bude stil srpsko-vizantijski … pokazala je neoriginalnost i rðave kopije … Osim onih skica koje su direktno bile manje više kopije starih graðevina, samo je jedna slobodnije rešena u ovom stilu, a ta je nagraðena prvom nagradom …"
Ni po jednoj konkursnoj skici nisu raðeni projekti za podi-zanje crkve u Topoli. Njih je izradio arhitekta Kosta J. Jovanoviæ, koji na konkursu nije uèestvovao, i koji se docnije uglavnom bavio izvoðaèkim radovima . Crkva je rešena prema poznatim primerima krstoobrazne osnove, ali sa krip-tom, grobnicom dinastije Karaðorðeviæa. Završena je sa pet kubeta; manja kubeta nisu u dijagonalnom sistemu veæ u oso-vinama krsta kao na Crkvi sv. Marka u Veneciji. Ovaj intere-santan raspored kubeta nije, meðutim, u skladnoj organskoj vezi sa nižim masama. Na južnoj i severnoj strani izvedene su konhe po tipovima Moravske škole, ali je obrada kubeta po ugledu na spomenike ranije, raške epohe. U detaljnom sagle-davanju kompozicije zapaža se izvesna usiljenost u završnim delovima i proporcijama zapadne fasade nad portalom ali u celini ovaj spomenik monumentalno deluje svojim dominant-nim položajem na Oplencu i izradom u belom venèaèkom mramoru. Izvoðenje radova bilo je 1904. godine ustupljeno Zariju Radosavljeviæu i Milanu Bogdanoviæu iz Crne Trave, ali su radovi usled nedostatka sredstava sporo tekli i prekinuti su s jeseni 1912. godine zbog Balkanskog rata .