Crkvu u Topoli

Drugi znaèajan konkurs raspisan je još krajem 1903. godine za crkvu u Topoli, zadužbinu kralja Petra II. I ovde je pro-gramom bio uslovljen srpsko-vizantijski stil, a u ocenjivaè-kom sudu su bili: arhitekta Mihajlo Valtroviæ, arhitekta Andra Stevanoviæ i arhitekta Dragutin Ðorðeviæ. Od 18 skica na ovom konkursu poznate su samo neke: arhitekte Nikole Nes-toroviæa (I nagrada); Vlade Popoviæa (II nagrada); Dušana Živanoviæa (III nagrada); Jelisavete Naèiæ (otkup); Milorada Ruvidiæa i Pere Popoviæa (otkup). Poznato je takoðe da su na konkursu uèestvovali i S. Ivaèkoviæ i D. T. Leko. Ovaj konkurs je dao povoda žuènoj polemici izmeðu arhitekte D. T. Leka i èlana ocenjivaèkog suda Andre Stevanoviæa. Arhitekta Leko kritikuje uglavnom sam program i uslov pri-mene srpsko-vizantijskog stila èime su konkurenti bili "u punoj meri sputani u svojim slobodnijim koncepcijama". Po mišljenju arhitekte Leka, nagraðene skice su ili kopije starih srpskih crkvenih graðevina, ili se, ako su nešto preraðene, uglavnom svojim motivima oslanjaju na graðevine perioda srpskog graðevinarstva iz doba kneza Lazara. D. T. Leko dalje primeæuje: "... ocenjivaèki sud nije shvatio da treba moderno srpsko crkveno graðevinarstvo da stoji više od srednjevekovnog, kao nastavak ovoga ..."  Izgleda da je ideja vodilja u koncepciji moderne srpske crkvene arhitekture arhitekte D. T. Leka bila u stvaranju preglednog unutrašnjeg prostora po primeru Aja Sofije u Carigradu, ali ujedno i slik-ovitog spoljnjeg efekta starih srpskih zadužbina, što smatra da se savremenim tehnièkim moguænostima može ostvariti. Verovatno je u tome smislu D. T. Leko pokušao da reši skice za crkvu u Topoli, ali nam njegovi radovi nisu poznati. Nje-gov jedini poznat rad u ovom stilu je kapela Æele-kule, koju je projektovao 1902. godine, a koja je suviše mala da bi nam mogla dati i približnu ideju njegovih predloga za crkvu u To-poli ili za Hram sv. Save. Mi smo veæ upoznali ideološke koncepcije M. Valtroviæa i A. Stevanoviæa za evoluciju stare crkvene arhitekture, koje su se osnivale na mnogo jaèoj povezanosti sa srednjevekovnim ugledima, pa otud i pro-gramski zahtev za crkvu u Topoli. U svome odgovoru na kritiku D. T. Leka, A. Stevanoviæ podvlaèi da skica Lekova na ovom konkursu "ne nosi obeležje stare srpske crkvene arhitekture", a u dugom nauènom razlaganju suštine srpske crkvene arhitekture, i u njenom razvoju, pored ostalog piše: "… i baš u tome, da uzgred i ovo kažem, što je jedan konku-rent, u svojoj skici ovaj motiv sa Graèanice (uzdizanje srednjeg kubeta na 4 poluoblièasta svoda) sa razumevanjem primenio na sasvim razraðenu osnovicu crkve, prema su-vremenim prilikama, i leži razlog što je ta skica dobila prvu nagradu i to utoliko pre što je taj projektant ovaj motiv drugog perioda, vešto doveo u sklad sa motivima treæeg pe-rioda (razvoja srednjevekovne srpske arhitekture) kojima je organski sklop glavnih zidnih masa i apsida jaèe markiran …"  Pitanje stava A. Stevanoviæa, možda je danas za diskusiju ali s kraja prošlog i poèetkom ovog veka, on je pozitivno tumaèen od veæine srpskih srhitekata.
U vezi sa ovim konkursom za crkvu u Topoli i arhitekta Branko Tanazeviæ piše u Tehnièkom listu: " Izložba skica za topolsku crkvu za koju se konkursom naroèito tražilo da bude stil srpsko-vizantijski … pokazala je neoriginalnost i rðave kopije … Osim onih skica koje su direktno bile manje više kopije starih graðevina, samo je jedna slobodnije rešena u ovom stilu, a ta je nagraðena prvom nagradom …"
Ni po jednoj konkursnoj skici nisu raðeni projekti za podi-zanje crkve u Topoli. Njih je izradio arhitekta Kosta J. Jovanoviæ, koji na konkursu nije uèestvovao, i koji se docnije uglavnom bavio izvoðaèkim radovima . Crkva je rešena prema poznatim primerima krstoobrazne osnove, ali sa krip-tom, grobnicom dinastije Karaðorðeviæa. Završena je sa pet kubeta; manja kubeta nisu u dijagonalnom sistemu veæ u oso-vinama krsta kao na Crkvi sv. Marka u Veneciji. Ovaj intere-santan raspored kubeta nije, meðutim, u skladnoj organskoj vezi sa nižim masama. Na južnoj i severnoj strani izvedene su konhe po tipovima Moravske škole, ali je obrada kubeta po ugledu na spomenike ranije, raške epohe. U detaljnom sagle-davanju kompozicije zapaža se izvesna usiljenost u završnim delovima i proporcijama zapadne fasade nad portalom ali u celini ovaj spomenik monumentalno deluje svojim dominant-nim položajem na Oplencu i izradom u belom venèaèkom mramoru. Izvoðenje radova bilo je 1904. godine ustupljeno Zariju Radosavljeviæu i Milanu Bogdanoviæu iz Crne Trave, ali su radovi usled nedostatka sredstava sporo tekli i prekinuti su s jeseni 1912. godine zbog Balkanskog rata .