Dabrobosanska eparhija

Dabrobosanska eparhija

„Koji mi pakoste, prebijajuci kosti moje, rugaju mi se govoreci mi svaki dan: Gdje je Bog tvoj?" (Psalam 42, 10)     Sediste prve episkopije u Bosni, posle krstenja Srba, osnovano je kod crkve Svetog Petra u Ban Brdu. Kada je Sveti Sava vrsio organizaciju Srpske crkve od 1219. godine, ustrojio je prema Bosni eparhiju u Dabru, a posle pada Bosne pod Turke 1463. godine, dabrobosanski mitropolit je vrsio duhovni nadzor nad pravoslavnima u celoj Bosni, pa je cak od peckog patrijarha dobio vlast i nad pravoslavnim Srbima u Dalmaciji kao „egzarh cele Dalmacije". Sediste dabrobosanskog mitropolita bilo je najpre u manastiru Banji u Dabru. Kasnije se sediste pomeralo prema zapadu, te je neko vreme bilo u manastiru Rmnju, na tromedji Bosne, Dalmacije i Hrvatske. Od 1713. godine, tron ovog vladicanstva je u Sarajevu, gde se nalazi i danas. Posle nasilnog ukidanja organizacije Pecke patrijarsije (1766), na katedru dabrobosanskih mitropolita dolaze Grci. Tada je, na osnovu sporazuma izmedju austrougarske drzave i Carigradske patrijarsije od 1880. godine, pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini postala autonomna mitropolija u ciji sastav pored Dabrobosanske ulaze jos Zvornicka, Zahumsko-hercegovacka, a kasnije i Banjalucko-bihacka eparhija. U to vreme je pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini dobila i svoju nacionalnu jerarhiju. Prvi Srbin dabrobosanski mitropolit bio je Sava Kosanovic (1881–1885), ali je on zbog sukoba sa agresivnim austro-katolickim prozelitistima morao da odstupi. Njegovi naslednici produzili su borbu za jacanje i odbranu narodne crkveno-prosvetne autonomije. Prilikom ujedinjenja Srpske pravoslavne crkve (1920), Dabrobosanska mitropolija je, kao i ostale eparhije u Bosni i Hercegovini, usla u sastav obnovljene Srpske patrijarsije. Bogoslovija, koja je do Prvog svetskog rata radila u Reljevu, a izmedju dva svetska rata u Sarajevu, ugasila se u stradanjima Srpske pravoslavne crkve i njenog vernog naroda 1941. godine. Muzej stare crkve u Sarajevu svojim eksponatima recito govori o poboznim i kulturnim nastojanjima pravoslavnih Srba Sarajeva i Dabrobosanske eparhije u proslim vekovima. Od dabrobosanskih mitropolita koji su rezidovali u Banji, danas se zna za Josifa (1575) i za Gavrila Avramovica (1575–1588), koji je preneo sediste u Rmanj, a zatim preko Like presao na austrijsku Slavonsku krajinu. Po raznim manastirima u zapadnoj Bosni su rezidovali: Aksentije (1589–1601), Teodor (1601–1619), Makarije (1620), Isaija II (1628–1635), Longin (1657), Hristifor (1671–1681), Atanasije Ljubojevic (1681–1688), Visarion (1690–1708), Isaija III (1708–1709) i Mojsije Petrovic (1709–1713). Posle ukidanja Pecke patrijarsije (1766), Carigradska patrijarsija je dovodila ovamo za mitropolite mahom Grke (fanariote). To su bili: Danilo (1769), Kiril (1776–1779), Venedikt Kraljevic (1805–1808), Kalinik (1809–1817), Venijamin (1817–1835), Amvrosije (1835–1840), Ignjatije I (1841–1850), Prokopije (1851–1853), Dionisije I (1856–1860), Ignjatije II (1861–1868), Dionisije II Ilic (1868–1871), Pajsije (1871–1874) i Antim (1874–1880). Nakon sklopljene konvencije izmedju Austrije i Carigradske patrijarsije (1880), mitropolit Antim je odstupio, a za mitropolita dabrobosanskog dosao je Sava Kosanovic (1881–1885); zatim, Djordje Nikolajevic (1885–1896), Nikolaj Mandic (1896–1907), Evgenije Letica (1907–1920), Petar Zimonjic (1921–1941), koji je mucenicki postradao od ustaske ruke, Nektarije Krulj (1947–1966) i Vladislav Mitrovic (1967–1992). Sadasnji mitropolit je Nikolaj (Mrdja). Dabrobosanska mitropolija dozivela je velika stradanja u Drugom svetskom ratu. Mucki je ubijeno 16 svestenika i tri kaludjera. Kada su bliski saradnici upozorili dabrobosanskog mitropolita Petra Zimonjica da mu preti opasnost od ustasa, on je, pored ostalog, odgovorio: „Ja sam narodni pastir, pa me veze duznost da sa svojim narodom delim dobro i zlo." Ustase su ga uhapsile 12. maja 1941. godine i odvele u Sarajevo. Pre hapsenja, svojim svestenicima je porucio: „Ostanite na svojim parohijama, pa sta bude narodu nek’ bude i vama." Iz Sarajeva je premesten u Zagreb, gde je dobio robijaski broj 34; a iz Zagreba u Korenicu, odakle je 15. jula 1941. godine otpremljen u Gospic. Kroz sve dane tamnicenja, mucen je i ponizavan na razne nacine. Bacen je u jamu Jadovno na Velebitu, sa 55 pravoslavnih svestenika. Na podrucju Dabrobosanske eparhije u ovom ratu (1991–1995), poruseno je 23, a osteceno 13 hramova. Sruseno je 11 parohijskih domova i ostalih crkvenih zdanja, a tri parohijska doma su ostecena. Na podrucju ove eparhije, srpske svetinje podjednako su unistavali muslimanski fundamentalisti i hrvatski nacionalisti. O tim zlodelima svedoce brojni primeri. Crkva Svetog Djordja u Kopaci (Donja Sopotnica) zaduzbina je Herceg Stjepana iz 1446. godine. Od 1529. do 1531. godine pri ovom hramu je postojala srpska stamparija. Tokom 1993. godine, muslimanski fundamentalisti su je opljackali, a potom zapalili. Porusili su i spomen-obelezje pored crkve, i bagerima unistili srpsko groblje. Crkva Preobrazenja Gospodnjeg u Jabuki kod Srbinja (Foce) obnovljena je i osvecena 15. avgusta 1991. godine. Nepunu godinu dana kasnije, 23. jula 1992, ustase su je minirale i potpuno srusile. Srpsko groblje pored crkve takodje je unisteno. Hram Svetog velikomucenika Georgija u Trnovu podignut je 1886, a generalno obnovljen 1986. godine. Muslimani su ovu crkvu najpre opljackali, a potom (jula meseca 1992. godine) zapalili. Svestenika trnovskog Nedeljka Popovica su posle zverskog mucenja ubili 10. juna 1992. godine u Godinjskim Barama, nedaleko od Trnova. Prilikom oslobodjenja Trnova, pronadjen je njegov grob, a zemni ostaci preneti su u Trnovo i sahranjeni u crkvenoj porti.   Sarajevo Saborna crkva Rodjenja Presvete Bogorodice – podignuta 1872. godine. Dosta ostecena, ne vrsi se bogosluzenje (1991–1995). Zgrada Mitropolije. Granatirana 1992. godine i tom prilikom jedan deo zgrade izgoreo zajedno sa bibliotekom i arhivom. Prethodno opljackana. Stara crkva Svetih arhangela Mihaila i Gavrila – iz XV veka. Granatirana sedam puta, ostecena (1991–1993).

Sarajevo (Dobrinja) Crkva Svetog cara Lazara – u izgradnji. Ostecena 1992. godine.   Sarajevo (Novo) Crkva Preobrazenja Gospodnjeg – podignuta 1939. godine. Opljackana i demolirana 1992. godine.   Biljesevo Crkva Svetog Jovana Krstitelja – podignuta 1905. godine. Spaljena od strane muslimana 1992. godine. Parohijski dom demoliran i spaljen od muslimana 1992. godine. Groblje oskrnavljeno (1991–1995).   Blagaj      Crkva Svetog velikomucenika Georgija – podignuta 1853. godine. Obnavljana nekoliko puta. Minirana i sravnjena sa zemljom 1995. godine. Parohijski dom zapaljen od Hrvata i muslimana 1995. godine.   Blazuj Crkva Svetog Save Srpskog – podignuta 1895. godine. Pogodjena granatom 1992. godine. Obnovljena.   Bugojno Crkva Rodjenja Presvete Bogorodice – podignuta 1853. godine. Srusena od muslimanske i hrvatske armije tokom ratnih operacija 15. decembra 1992. godine. Nije za upotrebu. (ECMM No. 2/95, 33). Novi parohijski dom srusen 1992. godine od strane Hrvata.   Visoko Crkva Svetog velikomucenika Prokopija – podignuta 1857. Ostecena i demolirana 1992. godine, Iznutra potpuno unistena i prekopana u oltarskom delu 1995. Parohijski dom nasilno useljen 1995. godine.   Vitovlje (kod Travnika) Crkva zapaljena 1995. godine od muslimana.   Vukovsko (Donje) Crkva Uspenja Presvete Bogorodice – podignuta 1864. godine. Provaljena i ostecena, prozori polupani. Ikone i druge crkvene predmete uzeo HVO (ECMM, No. 2/95,16).   Golo Brdo Crkva Zaceca Svetog Jovana Krstitelja – podignuta 1986. godine. Spaljena i srusena 1992. Parohijski dom spaljen i srusen od strane muslimana 1992. godine.   Gorazde (Sopotnica-Kopaci) Crkva Svetog velikomucenika Georgija (u narodu poznata kao Donja Sopotnica) – sagradio Herceg Stjepan 1446. godine. Od 1529. do 1531. godine, pri crkvi bila prva srpska stamparija na ovom podrucju. Tokom vekova obnavljana nekoliko puta. Muslimani crkvu opljackali, a potom zapalili 1993. godine. Pomocni objekti pored crkve zapaljeni 1992. Pravoslavno groblje unisteno bagerom 1993. godine. Gorazde Kapela opljackana i srusena od muslimana 1992. godine. Parohijski dom opljackan i srusen od strane muslimana 1992. godine.   Donji Malovan (kod Kupresa) Crkva Svetog kneza Lazara Kosovskog – podignuta 1971. godine. Granatirana 1992. Obnovljena i ponovo granatirana i zapaljena od strane HVO novembra 1994. godine. Nije za upotrebu (ECMM, No. 2/95, 19).   Zavidovici Crkva Svetog Save Srpskog – podignuta 1912. godine. Opljackana i demolirana 1992. godine.   Zavidovici (Cardak) Crkva Svetog Nikole – podignuta 1984. godine. Zapaljena od strane muslimana 1992. godine.   Zenica Crkva Rodjenja Presvete Bogorodice – podignuta 1886. godine. Ostecena (krov i fasada) 6. juna i 27. decembra 1992. godine od strane HOS-a i lokalnih snaga. Vrsi se bogosluzenje (ECMM, No. 1/94, 70). U parohiji sruseno 9 seoskih kapela (1991–1995).   Jabuka (Ustikolina) Crkva Preobrazenja Gospodnjeg – podignuta 1937. godine. Obnovljena i ponovo osvecena 15. avgusta 1991. godine. Minirana i potpuno srusena od ustasa 23. jula 1992. Groblje pored crkve poruseno 1992. godine.   Kakanj Crkva Svetih apostola Petra i Pavla. Ostecena fasada crkve i razbijeni prozori (1991–1995).   Kiseljak (kod Sarajeva) Crkva Svetog proroka Ilije – podignuta 1937. godine. Ostecena 1992. godine.   Pazaric Crkva Svetih apostola Petra i Pavla – podignuta 1896. godine. Zapaljena i sravnjena sa zemljom 1992. od strane muslimana. Parohijski dom zapaljen 1992. godine.   Ravno Crkva Svetog proroka Ilije. Zapaljena od Hrvata 1995. godine.   Stog (kod Zavidovica) Crkva Svetog velikomucenika Georgija – podignuta 1912. godine. Zapaljena, potom srusena i sravnjena sa zemljom od strane muslimana 1995. godine. Parohijski dom zapaljen, potom srusen i sravnjen sa zemljom od strane muslimana 1995. Svetosavski dom sravnjen sa zemljom 1995. godine.   Trnovo Crkva Svetog velikomucenika Georgija – podignuta 1886. godine. Obnovljena i osvecena na stogodisnjicu 1986. godine. Porusena i opljackana od strane muslimana jula 1992. Paroha trnovskog, Nedeljka Popovica, islamski fanatici ubili nakon zverskog mucenja 10. juna 1992. godine u Godinjskim Barama, nedaleko od Trnova. Njegovo telo pronadjeno prilikom oslobadjanja Trnova i sahranjeno u crkvenom dvoristu. Parohijski dom zapaljen od muslimana 1992. godine.   Turbe (kod Travnika) Crkva Svetog Jovana Krstitelja – podignuta 1970. godine. Ostecena i opljackana 1992. Ne vrsi se bogosluzenje. Parohijski dom zapaljen 1992. godine.   Foca Deo zgrada Crkvene opstine, koji je sluzio za prodaju sveca, izgoreo 1992. godine.   Hadzici Crkva Rodjenja Presvete Bogorodice – podignuta 1937. godine. Pogodjena granatom 1995. godine (unisten krov sa kupolom). Obnovljena.   Napomena: Po Dejtonskom sporazumu od 19. marta 1996. godine, ostaju napustene crkve u: Ilijasu, Reljevu, Blazuju, Hadzicima, Nisicu, Praci i Ustikolinama. Srpski narod se iselio, svestenstvo poslednje napusta te prostore.